15/06/2025
Ngay từ nhan đề Cánh Thơ Nâu, người đọc đã cảm nhận được một sự lựa chọn mang tính biểu tượng. Màu nâu – không rực rỡ như đỏ, không u buồn như xám, nhưng là màu của đất đai, của giếng nước, bờ tre, của vạt áo mẹ lem bùn sau những buổi gặt chiều… Trong lời tựa do nhà thơ Văn Đắc viết, màu nâu ấy “là màu của làng quê dân dã hiện lên trong mắt người mẹ”, và cũng là sắc màu tâm hồn chở đầy kỷ niệm tuổi thơ – nơi chất chứa biết bao yêu thương, nhọc nhằn, hy sinh mà lặng lẽ của người mẹ tảo tần.
Tập thơ là một bản giao hưởng mộc mạc, nơi hình ảnh người mẹ hiện lên như trụ cột tinh thần xuyên suốt. Trong bài thơ cùng tên – Cánh Thơ Nâu – tác giả mở ra cảnh tượng thân quen: mẹ bì bõm lội qua ruộng sâu, băng đồng, dắt con đi giữa câu hò, câu hát. Mỗi câu thơ như tiếng vọng từ ký ức tuổi thơ nghẹn ngào nhưng đầy tự hào:
“Mẹ chở con bằng cánh thơ nâu
Qua con nước chập chờn trong sóng mắt…”
Hình ảnh “cánh thơ nâu” không chỉ là biểu tượng của tấm lòng mẹ, mà còn là cánh bay chở ước mơ con đi xa hơn, ra khỏi lũy tre làng để tìm đến những miền tri thức mới, khát vọng mới. Nhưng dù đi đâu, hình bóng người mẹ, mảnh ruộng quê nhà, con đường mòn dẫn ra bến nước… vẫn in hằn trong từng câu chữ.
Được sáng tác khi còn ngồi trên ghế giảng đường đại học, những vần thơ của Phạm Văn Dũng mang đậm dấu ấn tuổi học trò – một thời gian khổ nhưng đầy hoài bão. Tình yêu quê nghèo, tình cảm gia đình, khát vọng vươn lên giữa những thiếu thốn trở thành cảm hứng xuyên suốt.
Khác với lối thơ trừu tượng, ẩn dụ cầu kỳ, thơ của Dũng chân thành đến mộc mạc. Anh không ngại ngần dùng những hình ảnh quen thuộc như “cây hương sữa”, “luống cày”, “hạt lúa”, “lời ru”, “cái ăn cái mặc”… để đưa vào thơ. Chính sự gần gũi ấy đã khiến tập thơ trở thành tiếng nói đồng cảm của nhiều bạn trẻ cùng thời – những người lớn lên giữa làng quê Việt Nam đang bước vào thời kỳ đổi mới nhưng vẫn còn đó những khó khăn.
Thơ anh không hô hào, không bi lụy. Nó lặng thầm như dáng mẹ tảo tần, như con sông quê mùa cạn vẫn chở bao nỗi niềm của làng. Cái hay ở Cánh Thơ Nâu chính là sự tự nhiên và thuần hậu, như lời nói thật lòng, không trau chuốt để hoa mỹ mà vẫn chạm được đến trái tim người đọc.
Xuất thân từ huyện Hậu Lộc (Thanh Hóa), Phạm Văn Dũng không chỉ đại diện cho thế hệ thơ trẻ những năm cuối thế kỷ XX mà còn là một biểu tượng của những cây bút viết từ ruộng đồng. Anh không đến với thơ bằng ý niệm làm nghệ sĩ, mà thơ đến với anh như một người bạn, người tâm sự, là nơi chứa đựng bao nỗi niềm chất chồng trong cuộc sống gia đình, học hành và cả nỗi lo toan về tương lai.
Trong những năm 1990 – 2000, phong trào sáng tác văn học trong sinh viên nở rộ. Việc một sinh viên có thể xuất bản thơ khi còn đang học là một điều không dễ. Nhưng Dũng đã làm được. Cánh Thơ Nâu vì thế không chỉ là tập thơ, mà còn là minh chứng cho khát vọng sáng tạo, cho ý chí vươn lên từ miền đất học.
Tập thơ mỏng, chỉ hơn hai mươi trang, với giá bìa 12.000 đồng – một con số rất nhỏ nếu so với giá trị tinh thần mà nó mang lại. Ấy vậy mà hơn hai thập kỷ sau, Cánh Thơ Nâu vẫn còn đó trong thư viện trường học, trong lòng những người từng đọc qua – như một “cánh chim nhỏ” bay lên từ đồng quê, in bóng trên bầu trời thi ca.
Trong một thời đại thơ trẻ nhiều màu sắc, đôi khi thiên về kỹ thuật, Cánh Thơ Nâu vẫn là minh chứng rằng: thơ mộc mạc, chân thành – nếu đủ sức cảm – vẫn có thể sống lâu trong lòng người đọc. Và biết đâu, chính từ những cánh thơ giản dị ấy, sẽ còn nhiều “Phạm Văn Dũng” khác tiếp bước, mang màu nâu đất mẹ đi xa hơn, cao hơn giữa muôn trùng văn chương hiện đại.
Nguyễn Văn Tuấn