24/08/2025
“Việt sử diễn âm” là một trong những tác phẩm độc đáo của kho tàng văn học – sử học Việt Nam trung đại. Cuốn sách do Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam và Trung tâm Văn hóa Văn Miếu – Quốc Tử Giám phối hợp sưu tầm, biên soạn, được Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin ấn hành tại Hà Nội năm 1997. Tác phẩm vốn có nguồn gốc từ thế kỷ XIX, thường được cho là do Phạm Đình Toái biên soạn lại, dựa trên các sử liệu chính thống, rồi chuyển thể thành thơ lục bát bằng chữ Nôm nhằm truyền bá kiến thức lịch sử rộng rãi trong nhân dân.
Trong tiến trình lịch sử Việt Nam, nhu cầu ghi chép, diễn giải và phổ biến sử học luôn là một mối quan tâm lớn. Nếu như các bộ sử lớn như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử Thông giám cương mục chủ yếu phục vụ giới trí thức, quan lại, thì những tác phẩm “diễn ca sử học” như Việt sử diễn âm lại mở ra một phương thức tiếp cận khác: biến lịch sử thành lời thơ dễ nhớ, dễ thuộc, dễ truyền miệng trong dân gian. Chính sự kết hợp giữa tính chính thống của sử liệu và tính phổ cập của văn học dân gian đã làm nên sức sống lâu dài cho tác phẩm này.
Với thể thơ lục bát gần gũi, tác giả đã tái hiện lại nhiều giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc: từ buổi dựng nước với các vua Hùng, đến các triều đại Lý – Trần – Lê, cùng những chiến công chống ngoại xâm lẫy lừng. Các nhân vật lịch sử được tái hiện vừa trang trọng vừa gần gũi, khơi gợi niềm tự hào dân tộc, hun đúc tinh thần yêu nước cho các thế hệ. Có thể nói, tác phẩm không chỉ mang giá trị sử học mà còn chứa đựng những bài học đạo đức, lòng trung hiếu, tiết nghĩa – những phẩm chất cốt lõi làm nên bản sắc văn hóa Việt Nam.
Bên cạnh ý nghĩa lịch sử, Việt sử diễn âm còn có giá trị về mặt văn học. Đây là minh chứng tiêu biểu cho sự giao thoa giữa văn chương và sử học trong văn hóa truyền thống Việt Nam. Các câu thơ lục bát nhịp nhàng, uyển chuyển đã nâng tầm lịch sử, làm cho sự kiện khô khan trở nên mềm mại, dễ thấm. Đọc “Việt sử diễn âm” là vừa theo dõi một cuốn sử thi bằng thơ, vừa thưởng thức một tác phẩm nghệ thuật có nhịp điệu, có hình tượng, có cảm xúc.
Ngày nay, khi chúng ta nhìn lại lịch sử dân tộc, “Việt sử diễn âm” vẫn giữ nguyên giá trị. Tác phẩm là một cầu nối giữa sử liệu bác học và văn hóa dân gian, giữa truyền thống bác học và trí nhớ cộng đồng. Nó giúp người đọc hôm nay cảm nhận rõ hơn cách mà cha ông ta xưa kia đã lưu truyền, tiếp nhận và giữ gìn lịch sử dân tộc. Đồng thời, tác phẩm cũng góp phần quan trọng trong việc nuôi dưỡng tinh thần yêu nước và ý thức dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh hiện đại khi giáo dục lịch sử đang được quan tâm khôi phục mạnh mẽ.
Việc Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam và Trung tâm Văn hóa Văn Miếu – Quốc Tử Giám cho xuất bản tác phẩm này năm 1997 đã góp phần bảo tồn và phổ biến một di sản quý giá. Cuốn sách vừa phục vụ giới nghiên cứu, vừa là tài liệu tham khảo hữu ích cho học sinh, sinh viên, và cả đông đảo bạn đọc yêu thích văn hóa – lịch sử dân tộc.
Có thể khẳng định rằng, “Việt sử diễn âm” không chỉ là một cuốn sách sử học, mà còn là một tác phẩm văn hóa – giáo dục giàu giá trị nhân văn, phản ánh trí tuệ và tâm hồn của dân tộc Việt Nam qua nhiều thế kỷ. Đây là một minh chứng cho tinh thần “ôn cố tri tân”, giúp thế hệ hôm nay hiểu rõ cội nguồn, trân trọng truyền thống, và thêm vững bước trên con đường phát triển đất nước trong thời đại mới.
Nhan đề: Việt sử diễn âm
Tác giả: Khuyết danh (thường gắn với Phạm Đình Toái, thế kỷ XIX)
Cơ quan xuất bản: Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; Trung tâm Văn hóa Văn Miếu – Quốc Tử Giám
Nhà xuất bản: Văn hóa Thông tin
Năm xuất bản: 1997
Khổ sách: 19 cm
Số trang: khoảng 300 trang (tùy bản in)
Ngôn ngữ: Tiếng Việt (dịch, phiên âm từ chữ Nôm)
Thể loại: Sử học – Văn học diễn ca
Đặc điểm: Diễn ca lịch sử dân tộc bằng thể thơ lục bát, dễ đọc, dễ nhớ, dễ truyền bá.
Ký hiệu xếp giá: D 6527 (2022).