29/06/2025
Thực tế là AI ngày nay đã có thể tự học, tự cải thiện, và tự động hóa nhiều quy trình phức tạp mà trước đây đòi hỏi trí tuệ con người. Trong các nhà máy, robot thay thế công nhân. Trong văn phòng, AI hỗ trợ lập báo cáo, phân tích thị trường, thậm chí đưa ra chiến lược truyền thông. Ở bệnh viện, AI đọc phim X-quang, nhận diện bất thường, đề xuất chẩn đoán. Thậm chí, trong lĩnh vực sáng tạo – vốn là “pháo đài” cuối cùng của con người – AI cũng đã bắt đầu viết nhạc, làm thơ, vẽ tranh và sản xuất nội dung số với tốc độ và quy mô phi thường.
Thế nhưng, đằng sau tất cả khả năng ấn tượng đó, AI vẫn là một hệ thống không có ý thức. Nó không hiểu điều nó đang làm theo nghĩa sâu sắc. Nó không có đạo đức, không biết yêu thương, không biết đau khổ. Nó không có ký ức cá nhân, không có niềm tin, không có lý tưởng. Nó cũng không biết phản tỉnh, không hiểu hậu quả đạo đức hay trách nhiệm xã hội. Nó chỉ là một công cụ – dù là một công cụ cực kỳ mạnh mẽ.
Vấn đề cốt lõi không nằm ở chỗ AI có thể làm gì, mà ở việc ai sẽ điều khiển AI. Những hệ thống thông minh nhất cũng cần con người “huấn luyện”, cung cấp dữ liệu, lập trình mục tiêu và – quan trọng hơn hết – giám sát và điều chỉnh để đảm bảo rằng chúng phục vụ cho lợi ích chung, chứ không đi chệch hướng gây tổn hại. Khi AI sai, ai chịu trách nhiệm? Khi AI quyết định một ca phẫu thuật, ai là người ký giấy cam kết? Khi AI khuyên đầu tư vào một công ty gây hại môi trường, ai là người có tiếng nói đạo đức? Chỉ có con người.
AI không thể thay thế vai trò của cảm xúc, trực giác, trải nghiệm sống và đạo lý. Nó có thể mô phỏng cảm xúc qua dữ liệu ngôn ngữ, nhưng không thể thực sự “hiểu” được một người mẹ khóc vì mất con, hay một đứa trẻ vui mừng khi được đến trường. AI có thể sắp xếp các từ theo trật tự logic, nhưng nó không biết thế nào là “chân lý” hay “tình người”. AI có thể phân tích hàng tỷ trường hợp, nhưng không biết nên chọn “đúng” hay “tốt”. Và chính vì thế, AI cần con người.
Thay vì lo sợ AI sẽ thay thế mình, con người cần học cách sử dụng AI như một phần mở rộng của trí tuệ bản thân. Trí tuệ nhân tạo không phải là cái kết của trí tuệ con người, mà là khởi đầu của một giai đoạn mới: nơi con người và máy móc cùng nhau hợp tác, nơi AI giúp giải phóng con người khỏi những công việc tẻ nhạt để dành thời gian cho sáng tạo, thấu cảm, định hướng xã hội – những điều mà chỉ con người mới làm được.
Chừng nào thế giới vẫn cần lòng trắc ẩn, sự phán đoán đạo đức, khả năng tha thứ, ước mơ và hi sinh – chừng đó con người vẫn giữ vai trò trung tâm. AI có thể giỏi, có thể mạnh, nhưng nó không thể yêu. Và khi không thể yêu, nó cũng không thể thật sự “làm người”.
Vì vậy, câu trả lời là: AI không thay thế con người – nó chỉ làm mạnh thêm bàn tay của người đang nắm giữ nó. Vấn đề là: bàn tay đó sẽ dùng AI để kiến tạo, hay để quên đi chính mình.
Nguyễn Văn Tuấn