10/09/2025
Tôi đọc bài thơ “Ký Ức – Tế Độ ơi! Quê hương tôi yêu dấu” của Nguyễn Thanh Chản trong một đêm lặng. Ngoài kia gió vẫn thổi rì rào qua vòm cây, nhưng trong lòng tôi, những câu thơ ấy ngân lên như một khúc hát ru từ miền ký ức xa xăm. Quê hương hiện về không phải trong dáng dấp lộng lẫy của những bức tranh sơn thủy, mà trong từng chi tiết nhỏ bé, thân thương, như sợi khói lam, tiếng ve kêu, con cá rúc gốc rạ. Và từ đó, tôi nhận ra: ký ức quê hương luôn ở lại trong mỗi con người, dẫu đi đâu, dẫu bao năm tháng trôi qua.
“Tế Độ ơi! Quê hương tôi yêu dấu
Con sông Đào uốn lượn ôm mái tranh quê
Bến Nông Giang con trâu đầm tắm mát
Lúa vàng rộm khoe sắc bến sân đình”
Nguyễn Thanh Chản bắt đầu bài thơ bằng một tiếng gọi. Tiếng gọi ấy không chỉ hướng về một địa danh – Tế Độ – mà còn là tiếng lòng của một người con tha thiết với quê hương. Con sông Đào uốn lượn, mái tranh quê nhỏ bé, bến sông quê nơi trâu tắm mát, và lúa vàng rực rỡ một khoảng trời – tất cả như một bức họa đồng quê sống động.
Tiếng thơ của Nguyễn Thanh Chản không chỉ gợi tả cảnh vật, mà còn gợi dậy cả một bầu không khí sống động của làng quê. Mỗi hình ảnh trong thơ như những lát cắt ký ức, giản dị mà tinh khôi. Cánh đồng lúa chín vàng rộm bên dòng sông Đào không chỉ là khung cảnh quen thuộc, mà còn là tấm gương phản chiếu tâm hồn người xa quê. Sự chan hòa giữa thiên nhiên và con người, giữa lao động và đời sống tinh thần, khiến cho quê hương hiện lên như một miền ký ức thiêng liêng, bất tử. Đọc thơ ông, tôi cảm giác như mình đang trở về trên con đường làng ngày nào, nơi những bước chân tuổi thơ in dấu, nơi tiếng gọi lũ bạn râm ran mùa gặt, và nơi giọt mồ hôi mặn mà thấm đẫm tình người. Thơ của Nguyễn Thanh Chản không ồn ào, không cao siêu, mà lắng sâu, tự nhiên như dòng sông chảy mãi trong lòng người con xa xứ. Đó chính là sức mạnh của thơ: gợi nhớ, gợi thương, làm cho ta thấy quê hương chưa bao giờ xa rời trái tim mình.
Tranh minh họa: Cảnh mùa gặt ở quê hương Tế Độ – dòng sông Đào uốn lượn ôm lấy mái nhà tranh, cánh đồng lúa vàng rộm trong nắng
.
“Khói lam chiều quện mái nhà tranh
Con đường làng nghiêng ngã bác tre già
Tiếng ve kêu nhuộm sắc buổi trưa hè”
Ở đây, tác giả đi sâu vào những chi tiết quen thuộc. Khói lam – biểu tượng của căn bếp, của bữa cơm sum họp. Con đường làng với bác tre già – biểu tượng của sự gắn bó, của bóng mát tuổi thơ. Và tiếng ve rộn ràng – bản nhạc mùa hè bất tận, gợi nhớ đến bao trưa oi ả.
“Con cá mầm, cá lành canh gợi nhớ tuổi thơ ta
Cáy rúc gốc rạ, rạm ôm bờ lúa chín
Tế Độ ơi sao mà yêu đến thế
Dẫu đi đâu cũng gợi nhớ quê nhà”
Tuổi thơ không chỉ có tiếng ve, có tre già, mà còn có những con cá, con rạm, con cáy. Những con vật đồng quê bình dị ấy gợi lại những ngày rong chơi trên đồng, những lần lội ruộng bắt cá cùng lũ bạn, những niềm vui hồn nhiên không gì thay thế.
“Người Tế Độ nghĩa tình chan chứa
Yêu tha thiết đất mẹ hiền hòa”
Một câu thơ ngắn, nhưng khái quát cả cốt cách con người quê hương. Không chỉ có cảnh đẹp, mà chính tình người mới làm nên linh hồn của đất.
“Tuổi thơ ta ấp ủ bởi quê nhà
Canh mướp đắng trộn dưa cà mẹ muối
U 60 rồi còn mằn mặn bờ môi”
Tôi lặng người khi đọc những câu này. Vị mướp đắng, vị dưa cà tưởng chừng dân dã quá đỗi, nhưng lại trở thành dư vị khó phai. Đằng sau món ăn ấy là bóng dáng người mẹ, là ký ức ấm áp gia đình.
Mỗi khi nhìn lại bức ảnh gia đình, trong lòng tôi lại trào dâng bao nỗi nhớ thương khôn nguôi. Hình bóng cha mẹ vẫn còn đó, ngồi giữa mâm cơm quê giản dị, bên cạnh là những người thân yêu, là tiếng nói cười ấm áp vang vọng cả một khoảng trời tuổi thơ. Ngày ấy, bữa cơm gia đình có thể chỉ là canh rau, cà muối, cá đồng kho mặn, nhưng chan chứa tình thương và sự đầm ấm. Giờ đây, khi cha mẹ đã đi xa, tôi mới thấm thía sâu sắc rằng: sự sum vầy, cái ấm cúng giản dị ấy chính là điều quý giá nhất mà cuộc đời ban tặng.
Mùa Vu Lan năm nay trở về, khi đi xa quê, tôi lại thấy lòng mình se thắt. Tiếng chuông chùa ngân vang như gọi hồn những người con về với cội nguồn. Tôi nhớ bàn tay gầy gò của mẹ, luôn thoăn thoắt bên bếp lửa mỗi sớm chiều; nhớ giọng nói trầm ấm của cha, dặn dò từng việc nhỏ trong gia đình. Tôi nhớ cả cái dáng tất bật của mẹ trong mùa gặt, áo nâu sạm nắng mà nụ cười vẫn hiền hậu, nhớ ánh mắt cha nhìn xa xăm nơi cánh đồng, trĩu nặng những lo toan nhưng cũng đầy yêu thương.
Xa quê, mỗi khi đi qua những hàng quán đông người, lòng tôi vẫn chợt nhói lên vì thèm một bữa cơm quê có cha mẹ ngồi bên. Dẫu có bao món ngon vật lạ, cũng không gì bù đắp được bát canh mẹ nấu, chén nước chè xanh cha rót, lời hỏi han, tiếng cười thân thuộc. Quê hương Tế Độ trong tôi không chỉ có dòng sông Đào uốn lượn, cánh đồng lúa vàng, hay mái đình Tam Giang linh thiêng, mà còn có hình bóng cha mẹ – gốc rễ của tình yêu, của sự sống, của ký ức.
Bức ảnh gia đình hôm nay, nhìn lại, tôi càng thấy rõ hơn sự mong manh của kiếp người, sự hữu hạn của thời gian. Cha mẹ đã đi xa, nhưng tình thương thì ở lại, hằn sâu trong tim con cháu. Mùa Vu Lan là mùa báo hiếu, cũng là mùa nhắc nhở những người con xa quê như tôi rằng: hãy trân trọng từng khoảnh khắc, hãy sống sao cho xứng đáng với công ơn sinh thành dưỡng dục. Dù đôi chân có đi muôn phương, dù dòng đời có cuốn trôi đi đâu, thì hình bóng cha mẹ, mùi hương bữa cơm quê, và tiếng nói cười của người thân vẫn là ngọn lửa ấm áp, dẫn lối cho tôi trở về trong ký ức, trở về với chính mình.
Ảnh kỷ niệm: Bữa cơm sum vầy bên bố mẹ khi còn sống và những người thân yêu – ký ức ấm áp gia đình quê hương Tế Độ.
“Gốc rạ, gốc đay, sợi lác quê nhà
Chiếu Nga Sơn, gạch Bát Tràng
Nắng tháng năm gió Lào cát trắng
Con cu gáy vội lẫn giữa vườn kè”
Bức tranh quê tiếp tục được mở rộng. Có lao động đồng áng, có nghề thủ công, có thiên nhiên khắc nghiệt, có âm thanh thân quen. Đó không chỉ là ký ức cá nhân, mà còn là ký ức văn hóa – sự cộng hưởng của cả một vùng đất.
“Trò ăn quan lưu ký ức tuổi thơ ta
Mùa lũ lụt ngọn muống nương dòng nước lũ
Thương quê nhà heo hắt gió Tây Nam.”
Ở cuối bài, tác giả nhắc đến trò chơi dân gian – ăn quan – và những mùa lũ quê nhà. Quê hương trong thơ không chỉ đẹp, mà còn có nhọc nhằn, gian khó. Và chính điều đó càng khiến tình quê thêm sâu đậm, chân thành.
Minh họa: Chân dung Nguyễn Thanh Chản – người con xa quê, hòa vào bức tranh quê hương Tế Độ với dòng sông Đào uốn lượn, mái nhà tranh, và cánh đồng lúa chín vàng óng.
Đọc “Ký Ức – Tế Độ ơi! Quê hương tôi yêu dấu”, tôi nhận ra Nguyễn Thanh Chản không chỉ làm thơ, mà còn viết một bức bút ký bằng chính trái tim mình. Từ khói lam chiều đến tiếng ve, từ dưa cà mẹ muối đến chiếu Nga Sơn, tất cả hợp thành bản giao hưởng ký ức quê hương.
Đọc xong, ta không chỉ nhớ quê hương của tác giả, mà còn nhớ chính quê mình. Dẫu đi đâu, quê hương vẫn là ngọn nguồn bất tận, nuôi dưỡng tâm hồn, nâng đỡ bước chân, và giữ trong tim ta một ngọn lửa không bao giờ tắt.
Để rồi, trong sâu thẳm trái tim, tôi lại thấy hiện về bóng dáng của gia đình nơi mái tranh xưa. Nhớ dáng mẹ tất bật bên bữa cơm nghèo với mướp đắng, dưa cà, nhớ giọng cha dặn dò con trong mỗi mùa gặt lúa. Nhớ những chiều hè, cả nhà ngồi bên hiên, nghe tiếng cu gáy vọng lại từ vườn kè, thấy khói lam chiều bảng lảng trên mái bếp rạ. Quê hương Tế Độ của tôi đâu chỉ có tình người chan chứa, mà còn mang trong mình vẻ đẹp cổ kính, linh thiêng của đền Tam Giang, nơi bao thế hệ gửi gắm niềm tin và ước nguyện.
Tôi nhớ con sông Đào uốn lượn hiền hòa ôm lấy làng quê, nhớ sông Bảy, sông Cái ngày đêm bồi đắp phù sa cho những thửa ruộng, để những mùa vàng lại nối tiếp nhau trù phú. Nhớ những đông lúa mênh mông, khi nắng vàng trải xuống, cả cánh đồng như tấm thảm óng ánh, dậy lên mùi thơm nồng của lúa chín. Tất cả như khúc hát ngân dài, da diết, vừa bình dị vừa thiêng liêng. Và chính những hình ảnh ấy – gia đình, làng quê, dòng sông, cánh đồng, mái đình, ngôi đền – đã làm nên một miền ký ức không bao giờ phai nhạt trong tâm hồn người con xa quê.
Nguyễn Văn Tuấn
(Bút danh Quê Hương)