17/08/2025
Trong dòng chảy thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại, Tố Hữu là nhà thơ để lại dấu ấn đặc biệt, không chỉ bởi ông là “ngọn cờ đầu” của nền thơ ca trữ tình chính trị, mà còn bởi những tác phẩm của ông luôn gắn bó mật thiết với vận mệnh dân tộc, với sự nghiệp cách mạng của nhân dân và chan chứa tình cảm quốc tế trong sáng. Năm 1963, trong chuyến thăm đất nước Cuba anh hùng, ông đã sáng tác bài thơ “Mía Cu Ba”. Đây không chỉ là khúc ca ngợi ca vẻ đẹp của một hòn đảo kiên cường, mà còn là biểu tượng cho tình hữu nghị son sắt giữa Việt Nam và Cuba – hai dân tộc tuy xa cách nửa vòng trái đất nhưng lại gần gũi trong cùng một khát vọng tự do, độc lập.
Nếu như ở Việt Nam, tre, lúa, sen đã trở thành biểu tượng của làng quê thì ở Cuba, cây mía được xem như linh hồn của đất nước. Tố Hữu đã vô cùng tinh tế khi lựa chọn hình tượng mía làm trung tâm cho bài thơ. Bởi mía không chỉ mang lại vị ngọt cho đời sống thường nhật, mà còn hàm chứa ý nghĩa tượng trưng sâu sắc. Vị ngọt của mía gợi vị ngọt của tình người, tình bạn trong sáng và thủy chung mà nhân dân Cuba dành cho nhân dân Việt Nam – những người bạn đồng chí cùng chung chiến tuyến. Sức sống của mía cũng chính là sức sống dân tộc: đứng thẳng, dẻo dai, hiên ngang trước nắng gió, bão tố, như hình ảnh đất nước Cuba nhỏ bé nhưng kiên cường, không chịu khuất phục trước sức mạnh áp bức của đế quốc Mỹ. Đặc biệt, mía còn mang đến sự đồng cảm gần gũi, bởi Việt Nam cũng là đất nước của những cánh đồng mía bạt ngàn. Khi viết về mía Cuba, Tố Hữu không chỉ ca ngợi một quốc đảo xa xôi, mà còn gửi gắm tình cảm gắn bó máu thịt, như thể Cuba chính là người anh em ruột thịt.
Bối cảnh ra đời của bài thơ là khi Cuba vừa làm nên thắng lợi của Cách mạng 1959, dưới sự lãnh đạo của Fidel Castro và Che Guevara, đánh bại chế độ độc tài tay sai, mở ra con đường xây dựng đất nước độc lập, tự do. Nhưng ngay lập tức, Cuba phải đối diện với bao vây, cấm vận, sự đe dọa quân sự thường trực từ đế quốc Mỹ. Trong hoàn cảnh ấy, Tố Hữu đã nhìn thấy ở Cuba hình ảnh của chính Việt Nam. Một dân tộc nhỏ bé, một quốc gia tưởng chừng yếu ớt, nhưng lại có tinh thần gan góc, sắt đá, dám đối đầu với kẻ thù to lớn. Từ mía, nhà thơ ca ngợi cả một dân tộc: vừa ngọt ngào, nhân hậu, vừa hiên ngang, bất khuất. Chính vì vậy, “Mía Cu Ba” không chỉ là lời ca ngợi đất nước vùng Caribê, mà còn là lời nhắc nhở mỗi người Việt Nam về sức mạnh của chính mình: dẫu gian khổ, dẫu bị vây hãm, nhưng nếu có ý chí và đoàn kết, ta vẫn có thể vượt qua.
Bài thơ chan chứa một tình cảm nồng hậu dành cho Cuba. Trong từng câu chữ, người đọc cảm nhận rõ sự gần gũi, thân tình như viết về một người bạn lâu năm. Tố Hữu không chỉ viết bằng cảm xúc cá nhân mà bằng tình cảm của cả một dân tộc Việt Nam dành cho Cuba. Hai đất nước tuy cách nhau nửa vòng trái đất, nhưng lại gặp nhau trong khát vọng tự do, trong lý tưởng cách mạng. Nếu Việt Nam là ngọn đèn bừng sáng ở Đông Nam Á, thì Cuba là hòn đảo kiên cường giữa biển Caribê. Cả hai cùng thắp lên niềm tin, cùng tiếp thêm sức mạnh cho phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới. Khẩu hiệu “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình” từng vang dội trong những năm tháng lịch sử ấy, và trong “Mía Cu Ba”, Tố Hữu đã khẳng định tính bền chặt, keo sơn của mối quan hệ ấy bằng một biểu tượng ngọt ngào, giản dị mà thấm thía.
Điều làm nên sức hấp dẫn của “Mía Cu Ba” chính là nghệ thuật biểu tượng. Thay vì những khái niệm chính trị khô khan, Tố Hữu đã chọn một hình ảnh cụ thể, gần gũi, để từ đó mở ra những tầng ý nghĩa lớn lao. Ngôn ngữ thơ giản dị, giàu nhạc tính, dễ thuộc, dễ nhớ. Giọng thơ mang đặc trưng phong cách Tố Hữu: ngọt ngào, tha thiết nhưng vẫn đậm chất chính luận, biến lời ca ngợi thành tình cảm chân thành, biến tình cảm riêng thành khát vọng chung của cả một dân tộc. Bởi vậy, “Mía Cu Ba” không chỉ là một bài thơ, mà còn là một thông điệp chính trị – văn hóa, một minh chứng của tình đoàn kết quốc tế vô sản.
Đọc lại “Mía Cu Ba” hôm nay, sau hơn sáu thập kỷ, ta vẫn thấy nguyên vẹn vị ngọt của tình hữu nghị, vẫn nghe vang vọng tinh thần kiên cường của một dân tộc anh hùng. Trong bối cảnh thế giới nhiều biến động, tình hữu nghị Việt Nam – Cuba vẫn được nhắc nhớ, được trân trọng như một mối quan hệ mẫu mực. Và “Mía Cu Ba” của Tố Hữu chính là một minh chứng sống động, một di sản tinh thần quý giá, gắn kết hai dân tộc qua thời gian và không gian. Bài thơ ấy, đến hôm nay, vẫn ngân vang như một khúc hát bền bỉ về tình bạn, về tình người, về sức sống vĩnh hằng của tình hữu nghị Việt Nam – Cuba.
Tin, bài: Nguyễn Văn Tuấn