29/06/2025
Trong những năm gần đây, trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) không chỉ là một xu hướng công nghệ mà còn là một lực đẩy mạnh mẽ cho sự thay đổi sâu rộng trong nhiều ngành nghề. Đặc biệt, trong lĩnh vực công nghệ thông tin và thư viện – nơi thông tin và dữ liệu là tài nguyên cốt lõi – AI đang tạo ra một cuộc cách mạng thực sự, từ cách thức thu thập, xử lý đến cách con người tương tác với tri thức.
Công nghệ thông tin là nền tảng phát triển của AI, nhưng ngược lại, AI cũng đang định hình lại chính ngành nghề này. Một số ứng dụng nổi bật có thể kể đến:
Tự động hóa vận hành hệ thống: AI được dùng để tự động hóa quy trình kiểm thử phần mềm, giám sát hiệu suất mạng, phân tích nhật ký hệ thống (log analysis), phát hiện lỗi và đề xuất sửa chữa. Nhờ đó, công việc vận hành hệ thống trở nên chính xác và hiệu quả hơn.
Phát triển phần mềm thông minh: Các công cụ lập trình ứng dụng AI có khả năng hỗ trợ sinh mã (code generation), gợi ý cấu trúc hệ thống, viết tài liệu kỹ thuật hoặc phát hiện lỗi bảo mật. Những công cụ như GitHub Copilot, ChatGPT, hay Tabnine đã và đang được các lập trình viên tích cực khai thác.
An ninh mạng thông minh (AI-driven cybersecurity): Trong thời đại tấn công mạng ngày càng tinh vi, AI giúp phát hiện hành vi bất thường, phòng ngừa xâm nhập và đề xuất phương án phản ứng sớm dựa trên học máy (machine learning).
Phân tích dữ liệu lớn (Big Data Analytics): Với khả năng xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ trong thời gian ngắn, AI giúp các tổ chức công nghệ thông tin đưa ra quyết định chiến lược dựa trên dữ liệu thực tế và dự đoán xu hướng phát triển.
Nếu công nghệ thông tin tạo ra nền tảng kỹ thuật, thì ngành thư viện chính là nơi AI thể hiện khả năng cải tiến việc tổ chức và truy xuất thông tin. AI đang được ứng dụng trong các hoạt động thư viện như sau:
Tự động hóa phân loại và lập chỉ mục tài liệu: Thay vì phân loại thủ công theo chủ đề hay từ khóa, AI có thể sử dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) để tự động gán từ khóa, tóm tắt nội dung, và phân tích mối liên hệ giữa các tài liệu.
Hệ thống tìm kiếm thông minh: AI giúp người dùng tìm kiếm tài liệu không chỉ theo từ khóa mà còn theo ngữ cảnh, chủ đề liên quan, ý định truy vấn, giúp tăng độ chính xác và hiệu quả tra cứu. Ví dụ, các công cụ như ChatGPT hay các chatbot thư viện có thể trả lời câu hỏi một cách tự nhiên, dẫn nguồn phù hợp.
Cá nhân hóa trải nghiệm người dùng: AI có thể học hành vi tìm kiếm và đọc của từng người dùng để đề xuất sách, bài báo hoặc tài nguyên phù hợp – giống như cách Netflix đề xuất phim hay Amazon gợi ý sản phẩm.
Chuyển đổi tài liệu số (Digitization & OCR): AI đóng vai trò trong việc số hóa tài liệu, nhận dạng ký tự quang học (OCR), chuyển đổi sách giấy sang sách điện tử, đồng thời đảm bảo khả năng truy xuất và phân tích nội dung.
Bảo tồn tài liệu quý hiếm: AI giúp nhận diện hư hại vật lý trên tài liệu, ảnh cũ hoặc bản thảo cổ; từ đó đề xuất phương án phục chế hoặc tái hiện dưới dạng số hóa, góp phần gìn giữ di sản tri thức.
Mặc dù AI mang lại nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Vấn đề đạo đức trong việc sử dụng dữ liệu người dùng, sự lệ thuộc quá mức vào máy móc, và việc thiếu kỹ năng của đội ngũ nhân sự trong ngành vẫn là rào cản cần được vượt qua. Ngoài ra, các thư viện cũng cần đảm bảo quyền tiếp cận thông tin công bằng cho mọi tầng lớp, không để AI trở thành công cụ phân biệt vô tình qua các thuật toán thiên lệch.
Tuy nhiên, triển vọng vẫn rất khả quan. AI không thay thế con người, mà giúp con người tiếp cận tri thức nhanh hơn, sâu hơn, và thông minh hơn. Với sự hỗ trợ của AI, thư viện trong tương lai không chỉ là nơi lưu giữ sách, mà trở thành trung tâm tri thức số, kết nối tri thức toàn cầu với từng cá nhân, theo cách hiệu quả và nhân văn hơn.
Trí tuệ nhân tạo đang mang lại làn gió đổi mới mạnh mẽ cho cả ngành công nghệ thông tin lẫn thư viện. Từ những dòng mã lập trình thông minh đến thư viện số thông thái, AI đang âm thầm định hình một thế giới mới – nơi tri thức được lan tỏa nhanh chóng, chính xác và cá nhân hóa. Việc chủ động thích ứng, học hỏi và khai thác AI một cách có trách nhiệm sẽ là chìa khóa để các tổ chức và cá nhân bước vào tương lai của ngành thông tin – thư viện một cách vững chắc.
Nguyễn Văn Tuấn