29/06/2025
Sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo trong những năm gần đây đang làm thay đổi cách con người tư duy, làm việc và học tập. Trong số các ứng dụng nổi bật, ChatGPT của OpenAI được xem là một trong những công cụ mang tính cách mạng nhờ khả năng tương tác bằng ngôn ngữ tự nhiên. Tuy nhiên, không ít người dùng sau khi thử trải nghiệm đã nhanh chóng thất vọng. Họ cho rằng ChatGPT “không thông minh như quảng cáo”, trả lời lạc đề, quá chung chung hoặc thiếu chiều sâu. Ít ai nhận ra rằng, vấn đề không nằm ở bản thân công cụ mà nằm ở chính cách chúng ta đặt câu hỏi cho nó. Trong thế giới của AI ngôn ngữ, chất lượng đầu ra phụ thuộc gần như hoàn toàn vào chất lượng đầu vào – mà cụ thể ở đây là câu lệnh, hay còn gọi là “prompt”.
Viết câu lệnh trong ChatGPT không đơn thuần là gõ một câu hỏi bất kỳ để chờ phản hồi. Nó là một kỹ năng có suy nghĩ, có cấu trúc, và có chiến lược. Một người dùng biết cách viết câu lệnh hiệu quả có thể biến ChatGPT thành một trợ lý viết báo cáo, một giáo viên ôn luyện, một lập trình viên xử lý lỗi, hay thậm chí là một nhà sáng tạo nội dung đúng giọng văn và phong cách mong muốn. Ngược lại, một câu lệnh mơ hồ, thiếu định hướng hoặc không rõ mục tiêu rất dễ khiến AI phản hồi lệch hướng, tạo ra những nội dung tưởng như đúng nhưng lại sai bản chất, hoặc đơn giản là không hữu ích. Nói cách khác, trong tương tác với AI, người biết viết câu lệnh chính là người thực sự đang điều khiển cuộc đối thoại.
Đáng chú ý, viết prompt không phải là kỹ năng dành riêng cho chuyên gia công nghệ. Ngược lại, đây là kỹ năng dành cho tất cả mọi người – giáo viên, sinh viên, nhân viên văn phòng, nhà báo, nhà nghiên cứu, người làm truyền thông, thậm chí là người nội trợ muốn lên thực đơn bữa ăn lành mạnh trong 15 phút. Sự phổ biến và linh hoạt của ChatGPT khiến kỹ năng viết câu lệnh trở thành một kỹ năng số phổ quát, có thể học được, rèn luyện được và cần thiết giống như việc biết sử dụng email hay trình bày văn bản. Việc này cũng đặt ra một thực tế mới trong giáo dục và đào tạo: thay vì chỉ dạy cách “tìm kiếm” thông tin, người học hiện nay cần được rèn cách “đặt vấn đề” sao cho đúng, đủ và điều hướng được trí tuệ nhân tạo.
Có thể hình dung, một câu lệnh hiệu quả thường có các đặc điểm chung: rõ vai trò của AI (bạn muốn AI đóng vai gì – một chuyên gia, một người viết báo, một lập trình viên…), rõ nhiệm vụ cụ thể (viết, phân tích, so sánh, tổng hợp…), rõ định dạng mong muốn (trình bày theo bảng, đoạn văn, tiêu đề, luận điểm…), và rõ giới hạn đầu ra (độ dài bao nhiêu, giọng văn thế nào, dành cho ai đọc). Những người thành thạo kỹ năng viết câu lệnh thường không chỉ đưa ra một yêu cầu duy nhất, mà biết cách “dẫn dắt” ChatGPT qua nhiều bước, từ việc phân tích bối cảnh, tạo dàn ý, cho đến hoàn thiện nội dung – giống như một đạo diễn đang dẫn dắt một kịch bản AI để tạo ra sản phẩm cuối cùng.
Ở góc nhìn sâu hơn, kỹ năng viết câu lệnh còn phản ánh cách tư duy và khả năng tổ chức ngôn ngữ của người dùng. Muốn viết được câu lệnh hay, người dùng buộc phải xác định rõ mình cần gì, cho ai, theo cách nào, và để làm gì. Đây không còn đơn thuần là việc “ra lệnh” cho máy – mà chính là một quá trình con người rèn luyện khả năng xác định mục tiêu, diễn đạt ý tưởng, lựa chọn ngôn ngữ, và đánh giá phản hồi. Khi ChatGPT phản hồi đúng, đó không chỉ là nhờ công nghệ – mà là kết quả của tư duy có cấu trúc từ chính con người nhập lệnh.
Nhiều chuyên gia gọi đây là kỹ năng “lập trình bằng ngôn ngữ tự nhiên”, hay rộng hơn: “làm chủ máy móc bằng trí óc con người”. Một số trường đại học quốc tế đã bắt đầu đưa kỹ thuật viết prompt vào chương trình đào tạo, xem đó như một phần trong kỹ năng học tập hiện đại. Ở Việt Nam, tuy khái niệm còn mới, nhưng các cộng đồng học tập, sáng tạo nội dung, truyền thông giáo dục… đang bắt đầu chia sẻ những kinh nghiệm sử dụng ChatGPT hiệu quả thông qua cách viết câu lệnh. Rất có thể trong tương lai gần, “biết viết prompt” sẽ trở thành một tiêu chí được đưa vào hồ sơ tuyển dụng, tương tự như thời kỳ đầu khi “biết dùng Word/Excel” từng được xem là lợi thế.
Và vì thế, trong thời đại mà AI trở thành người đồng hành phổ biến – đôi khi còn mạnh hơn cả đồng nghiệp, nhanh hơn cả trợ lý – thì kỹ năng viết câu lệnh chính là chìa khóa để con người không bị AI thay thế, mà sử dụng AI như một công cụ mở rộng năng lực của chính mình. Câu hỏi đặt ra không còn là “AI làm được gì”, mà là “bạn biết hỏi nó như thế nào”. Khi biết hỏi đúng, chúng ta không chỉ đang học cách điều khiển máy móc – mà đang học cách điều khiển chính tư duy của mình.
Nguyễn Văn Tuấn