08/01/2025
LỜI NÓI ĐẦU
Dược liệu Việt Nam rất phong phú, gồm phán chính là cô
cây và một phần nhỏ là động vật, khoáng chất. Dược liệu thảo mộc gồm phần lớn là những cây mọc từ nhiên hoang dại, ta cần biết cách khai thác và bảo tồn, tái sinh. Những nguồn thuốc thường dùng nhiều nhất là những cây phải trồng, ngoài những dư phẩm trong nông sản và cây ăn quá. Trong số cây mọc tự nhiên và sản có, có cây cũng cần đi thực chuyển từ hoang dại thành cây trống, thì mới có đủ thuốc dùng. Đặc biệt những cây thuốc bắc nhập trống đã thuần hoá qua mấy chục năm nay, cũng cần không ngừng phát triển trồng trọt và nghiên cứu cải tiến kỹ thuật để tăng năng suất; những cây lưu niên lại cần được vun bồn, bảo về và phát triển trồng thêm để có lợi ích lâu dài cho đất nước.
Cuốn sách "CÂY THUỐC VIỆT NAM - Trồng hải chế biến, trị bệnh ban đầu” (tiền thân là bộ sách "Trống hát và dùng cây thuốc") nhắc lại cho độc giả cách thức khai thác. kỹ thuật gieo trồng, thu hái chế biến được hiệu để dùng trị bệnh trong nước, đồng thời đẩy mạnh sản xuất được liệu để làm vật tư xuất khẩu, nhằm cân đối với việc nhập thuốc của nước ngoài.
Phần đầu, sách giới thiệu truyền thống phát triển thuốc Nam và phương pháp dùng thuốc biện chứng của y học cổ truyền để việc vận dụng được linh hoạt và thêm hiệu quả. Nội dung các cây thuốc, vị thuốc, theo công dụng chính, được phân loại làm 25 mục. Tuy nhiên, một vị thuốc có tác dụng đối với nhiều bệnh tuỳ theo cách dùng và sự phối hợp trong phương thuốc biện chứng, cho nên trong mỗi mục những vị thuốc thường được dùng nhiều nhất làm chủ được và kiêm trị các chứng bệnh khác được xếp trên, những vị ít dùng hay mới dùng xếp dưới, với sự tổng hợp các vị thuốc đối với mỗi loại bệnh chứng, có kèm các phương phụ điều trị các loại bệnh khác.
Các mục dược liệu gồm :
A. Thuốc giải cảm (biểu) cho ra mồ hôi
B. Thuốc thanh nhiệt, bớt nóng khát, tiêu viêm
C. Thuốc chống lạnh, tăng sức nóng
D. Thuốc khai khiếu thông quan, gây nôn giải độc
Đ. Thuốc tiêu đờm, trị ho hen
E. Thuốc chữa phong nhiệt đau mắt
G. Thuốc mát máu, cầm máu, tiêu sưng
H. Thuốc điều khí, tiêu tích trệ
I. Thuốc lợi tiểu tiện, tiêu phù thũng
K. Thuốc thông đại tiện, nhuận tràng
L. Thuốc thu sáp, cầm ỉa, ngừng nên nấc
M. Thuốc sát trùng, trị lị, trừ giun
N. Thuốc thông huyết mạch, điều kinh, tan kết tụ
O. Thuốc trị bạch đới, di tinh, đái đục
P. Thuốc an thần, thêm tân dịch
Q. Thuốc bố âm, làm mất dịu
k. Thuốc bổ khí trợ dương
S. Thuốc bổ huyết dưỡng âm
T. Thuốc trị trong thấp
U. Thuốc trị bệnh ngoài da
V. Thuốc trị ngoại thương
X. Thuốc có độc và cây thuốc đặc biệt
Y Các nguồn dược liệu khác 75 loại
Trị bệnh đối chứng, chúng ta có thể tìm những vị thuốc hay phương thuốc ở một hay hai mục trên. Khi lập phương theo biện chứng, chúng ta dựa theo các phép điều trị của y học cổ truyền mà chọn dùng thêm các vị thuốc trong các mục khác để chữa theo gốc bệnh. Thí dụ : Phát hãn giải biểu (mục A), Thanh nhiệt tả hoả (mục B), Ôn trung tán hàn (mục C). Hạ lợi (mục K), Hành khí tiêu tích (mục H), Lương huyết chỉ huyết (mục G), Tư âm nhuận táo (mục Q), Bổ khí (mục k), Bổ huyết (mục S).. ngoài thuốc điều trị theo hội chứng hay loại bệnh như đã chia mục.
Ở phần cuối, chúng tôi giới thiệu một số vị thuốc chế tiếng dưới dạng thuốc bột, thuốc viên hay cao đặc để tiện dùng trên lâm sàng cùng một số phương thuốc hạch tâm để kết hợp trong điều trị các bệnh thông thường ở các cơ sở y tế. Sau cũng là mục "Trị bệnh ban đầu" giới thiệu khái quát một số bệnh thường gặp, gồm các thể bệnh theo triệu chứng, một phần để hướng dẫn cho các gia đình cách xử trí và dùng thuốc sẵn có với cây nhà lá vườn dễ kiếm, một phần gợi ý cho các bạn học viên một số phương thuốc biện chứng đáp ứng từng thể bệnh, gồm những vị thuốc thường dùng và dễ có, ngoài các phương thuốc đối chứng và nghiệm phương cổ truyền trong các mục ở nội dung để tuỳ nghỉ chọn dùng.
Rất mong các bạn đọc phát huy tác dụng của tài liệu này và góp ý kiến cho chúng tôi về những thiếu sót tồn tại. Chúng tôi xin thành thực chân thành cảm ơn các bạn. Sau cùng, chúng tôi chân thành tỏ lòng biết ơn Viện Y học cổ truyền Việt Nam, Viện Dược liệu Việt Nam, Giáo sư tiến sĩ Nguyễn Duy Cương cùng các bạn trong ngành Y tế và Nông nghiệp đã giúp chúng tôi về tư liệu và ý kiến xây dựng cuốn sách này.
TÁC GIẢ
Lương Y LÊ TRẦN ĐỨC
Ban biên tập giới thiệu